अतिसार म्हणजे सतत शौचास जावे लागणे. कधीकधी अतिसारासह थोडासा त्रास देखील होतो. मोठ्या आतड्यात जखमा आणि सूज येते. त्यामुळे रक्त किंवा बीजांड बाहेर पडू शकते.
त्याची मुख्य लक्षणे पुढीलप्रमाणे आहेत.
– वारंवार पातळ मल येणे,
– पोटात अशक्तपणा आणि कोरडेपणा,
– पोटात खडखडाट,
– पाठदुखी,
– खाण्याची इच्छा नसणे,
कारण
भरपूर मसालेदार आणि तिखट-मसालेदार अन्न सतत खाणे आणि दूषित पदार्थांचे सेवन, भेसळयुक्त आणि शिळे पदार्थ सेवन केल्यावर त्याचा योग्य प्रकार यामुळे पचन होऊ शकत नाही आणि आतड्यांपर्यंत पोहचल्यानंतर सडण्यास सुरुवात होते. अनेक वेळा मल-मूत्राचा आवेग बंद केल्याने, मद्यपान केल्याने किंवा ऋतू बदलल्यानेही जुलाब सुरू होतात. उन्हात फिरल्यानंतर लगेच थंड पदार्थ खाणे आणि आवश्यकतेपेक्षा जास्त स्निग्ध पदार्थ घेणे ही देखील अतिसाराची कारणे आहेत. वैद्यकीय अतिसाराच्या बाबतीत, ते थांबवण्याचा प्रयत्न करण्याऐवजी, आतड्यांतील साचलेली विष्ठा आणि दूषित पदार्थ काढून टाकण्याच्या निसर्गाच्या कार्यात मदत करण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.
थंड पाण्याच्या एनीमाने अतिसार आटोक्यात आणला जाऊ शकतो आणि आतड्यांमध्ये जमा झालेला दुर्गंधीयुक्त मल साफ करता येतो. जुलाबात पोटावर मातीची पट्टी २-३ वेळा वापरावी. या उपचारामुळे लवकर फायदा होतो. यानंतर थंड कटीस्नान घेऊन करून पोटाला लपेट गुंडाळावे. जुलाब सुरू होताच ताक आणि ताज्या नारळाच्या पाण्याचा उपवास केल्यास लवकर फायदा होतो. यानंतर हळूहळू दलिया, खिचडी, संत्री, हंगामी इत्यादींचा वापर सुरू करावा. असे मानले जाते की सतत अपचन हे अतिसाराचे कारण आहे आणि उपवास हे अपचन दूर करण्यासाठी सर्वोत्तम औषध आहे. जर वारंवार अतिसार होत असेल तर शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी होऊ शकते. अशा स्थितीत पाण्यात चिमूटभर मीठ मिसळून मध पुन्हा पुन्हा प्यावे. सलग अनेक वेळा पोटावर थंड पट्टी लावून किंवा थंड कटीस्नान घेतल्याने किंवा बराच वेळ पोटावर थंड लपेट गुंडाळल्याने स्थिती प्रभावीपणे नियंत्रणात येते. अतिसाराच्या रुग्णांना कडक गरज असते. शारीरिक, मानसिक श्रम आणि तणाव इत्यादींपासून दूर राहण्याचा प्रयत्न करणे. या अवस्थेत नाडीशोधन आणि भ्रामरी प्राणायाम फायदेशीर आहेत. अतिसारामध्ये आसनांचा सराव करू नये, तरीही नाभीच्या बाहेर पडल्यामुळे वारंवार होणाऱ्या अतिसारामध्ये योगसाधकांच्या मार्गदर्शनाखाली व्यक्तीच्या स्थितीनुसार काही आसनांचा सराव करता येतो.
वरील पैकी कुठलाही प्रयोग करण्याअगोदर तज्ञांचा सल्ला नक्की घ्या.